De man die vertrok naar Amerika ... en weer terugkwam

Hendrik (of Hinderik, zols hij zijn eigen naam schreef) Winter verwekte in totaal 10 kinderen. Alle werden geboren in Bierum, Groningen, behalve één. Pieter Winter werd geboren in 1882 in Muskegon, Michigan, in de Verenigde Staten. Wat hebben zijn ouders daar gezocht?

Hendrik is om meer dan één reden een interessante figuur binnen de afstammelingen van Conraad Meinders Winter. Niet alleen is hij de voorvader van de enige nazaten van Conraad in de mannelijke lijn (het huwelijk van Klaas, de zoon van zijn halfbroer Geert, bleef kinderloos), maar hij is ook de enige Winter die emigreerde. En de enige die daarvan op zijn schreden terugkeerde.

Gezien de geboorteplaatsen van zijn kinderen heeft deze Hendrik met zijn gezin enkele jaren in de VS gewoond. Pieter (1882) is immers in Muscegon, Michigan geboren, Fenna (1885) weer in Bierum.

Een oudere dochter Fenna (1879) is waarschijnlijk in 1881 in Muscegon overleden. In 1881 wordt een "Fenny Winter" vermeld die in dat jaar overleden is. Er wordt in het overzicht echter aangegeven dat het om een jongetje zou gaan. De ouders (Henry Winter/Gerty Winter) zijn wel terug te voeren op Hendrik/Grietje, de leeftijd (2 jaar) eveneens. Aangezien de registratie van geboorten en overlijdens in de VS niet bekendstaat om zijn nauwkeurigheid, denk ik te mogen aannemen dat het hier wel degelijk om Fenna gaat.

Hendrik moet na 1879 zijn vertrokken (de reeds genoemde Fenna werd geboren op 20 maart 1879 in Bierum, dus ik denk dat hij op zijn vroegst begin 1880 is afgereisd) en voor 1884 zijn teruggekeerd: in de census van 1884 komt hij niet meer voor en de jongste Fenna wordt op 20 maart 1885 in Bierum geboren. Hij heeft met zijn vrouw Grietje Bouwman en twee kinderen dus ongeveer drie jaar in de VS vertoefd.

Maar waarom vertrokken zij? In het derde kwart van de 19^e eeuw was er een enorme vraag naar hout ontstaan. In Michigan waren grote wouden aanwezig, die in rap tempo werden verwerkt door hout voor de bouw, de industrie en de spoorwegen. Vanwege de nog beperkte mechanisatie in de bosbouw en de moerassige bodem was dit vooral handwerk, waarvoor veel mensen nodig waren.

Als landarbeider had Hendrik Winter het niet breed. “Rond 1880 was er sprake van een landbouwcrisis: oogsten waren mislukt en de grondprijs in Nederland was hoog. De economische vooruitzichten in de Verenigde Staten waren goed en de aankoop van een stuk land om een huis op te bouwen, was lang niet zo duur als in het thuisland. Vooral de in 1862 ingevoerde Homestead Act, die goedkoop land beloofde aan de nieuwe bewoners, zorgde voor een nieuwe stroom immigranten.

Veel Nederlanders vertrokken naar de staat Michigan. Hier aangekomen kwamen ze terecht in een moerassig gebied met veel bomen. Het was een vijandig gebied: in het bos zat het vol met wilde dieren en de oorspronkelijke bewoners waren niet blij met de nieuwe bewoners. Toch lukte het de Nederlanders in dit onontgonnen gebied een bestaan op te bouwen. Omdat de nieuwe steden in Michigan aan het water lagen en vanwege de aanwezigheid van het vele bos, kwam er een bloeiende houtindustrie op. Zo ook in het plaatsje Muskegon [...]” [Verborgen verleden, serie 1, aflevering Tommy Wieringa, NTR].

Dat veel Groningers naar Michigan vertrokken kan ook mede veroorzaakt zijn doordat er rond 1850 al een grote groep uit die provincie, volgelingen van de predikanten De Cock en Scholten, naar Michigan waren geëmigreerd. Hendrik en Grietje waren ook niet de enigen uit Bierum die emigreerden: vermoedelijk vertrok ongeveer de helft van het dorp.

Het zat de emigranten echter niet mee. Al na een paar jaar was er van de bossen in Michigan, in 1880 nog de staat die verreweg de grootste hoeveelheid hout produceerde, weinig meer over. De hoythakkers werden ontslagen en men verviel dus weer in dezelfde staat van behoeftigheid die men door de emigratie had willen ontvluchten. Het zal voor Hendrik en Grietje niet gemakkelijk zijn geweest om te besluiten wat zij zouden gaan doen. Mogelijk heeft meegespeeld dat zij vertrokken waren met twee dochters en nu een dochter en een jong zoontje hadden: dochtertje Fenna was overleden en zoon Pieter is voor 9 juli 1882 in Muskegon geboren (er is geen geboortebewijs beschikbaar, Pieter had dat ook bij zijn huwelijk niet: “Bruidegom verklaart geen geboorteakte te kunnen overleggen, daar die niet bestaat en evenmin een akte van bekendheid daar hij de bij de wet voorgeschreven geuigen niet kan vinden die de daarvoor vereischte verklaring kunnen afleggen.") en was op dat moment ook de stamhouder (Hendrik’s neef Konraad, de zoon van zijn tante Lammechijn, heette weliswaar Winter, maar dat was omdat hij een buitenechtelijk kind was. Hendrik’s halfbroer Geert was nog minderjarig).

Feit is dat Hendrik en Grietje terugkeerden naar Bierum. De meeste van hun mede-emigranten deden dat niet.

Enige dapperheid kan Hendrik en Grietje niet ontzegd worden. Hun Amerikaanse avontuur was mislukt en om dat weer terug te keren naar je broegere dorpsgenoten zal niet eenvoudig geweest zijn. Hendrik pakte het leven weer op en in zijn gezin werden nog vijf kinderen geboren: driemaal een dochter Auke (de laatste overleed ongehuwd in 1946), een zoon Hendrik (waarschijnlijk ongehuwd, overlijdensdatum onbekend) en een dochter Fenna (getrouwd met Jan Aslander, moeder van 7 kinderen en overleden in 1958).

Hendrik zelf overleed in 1921, zijn vrouw Grietje in 1925.

Zoon Pieter trouwde in 1904, maar scheidde alweer in 1907, zijn vrouw met twee zoontjes achterlatend. Volgens zijn nazaten is er sinds zijn scheiding niets meer van hem vernomen. Mogelijk is hij naar zee gegaan, mischien wel als gevolg van de zeereis die hij als (nog geen) tweejarige vanuit de VS naar Nederland maakte. Opvallend is dat er in de registers van Ellis Island tussen 1917 en 1923 5 maal een vermelding is van een Pieter Winter, die blijkens de opgegeven leeftijden, in 1882 geboren moet zijn. Deze Pieter is zeeman, wat zou kunnen verklaren dat er in Nederland geen spoor meer van hem te vinden was.
Deze Pieter is 5 ft 7" lang, weegt 63 kg en heeft tatoeages op beide armen.
Reizen:
Rotterdam 24-5-1917 - New York 11-6-1917 (s.s. Zuiderdijk)
Rotterdam 6-1-1918 - New York 3-2-1918 (s.s. Colombier)
Rotterdam 15-11-1918 - New York 1-12-1919 (Maasdijk)
Rotterdam 12-1-1921 - New York 29-1-1921 (Sloterdijk) [naam doorgestreept op lijst, signed off]
Rotterdam [leeg] - New York 15-9-1923 (Veendam) [naam doorgestreept op lijst, signed off]

Hij is overleden op 29 oktober 1933 in Haarlemmerliede, hij was toen 51 jaar oud. Oorzaak: aangereden op de Amsterdamse Vaart tijdens een nachtelijke wandeling.